مقدمه:
ایران از نظر لرزهخیزی جزو مناطق فعال جهان قرار دارد و به گواهی اطلاعات مستند علمی و مشاهدات قرن بیستم، از خطرپذیرترین مناطق جهان در اثر زمینلرزههای پرقدرت محسوب میشود. در سالهای اخیر به طور متوسط هر پنج سال یک زمینلرزه با صدمات جانی و مالی بالا در نقطهای از کشور ایران رخ داده است و در حال حاضر ایران در صدر کشورهایی است که وقوع زمینلرزه در آن با تلفات جانی بالا همراه است.
یکی از برنامههای مهم در کشور برای کاهش خطرپذیری کشور در برابر زلزله که راهبری و مدیریت آن را سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور برعهده دارد، برنامۀ مطالعه و اجرای مقاومسازی ساختمانهای دولتی مهم، تأسیسات زیربنایی و شریانهای حیاتی کشور است و این برنامه در قالب طرحهای تملک داراییهای سرمایهای از سال 1381 در دست اقدام میباشد.
از جمله نیازها و ملزومات مهم این برنامه، لزوم تدوین ضوابط، دستورالعملها و معیارهای فنی بهسازی لرزهای مستحدثات موجود میباشد که نتیجۀ آن در نهایت به تدوین نشریۀ شماره 360 با عنوان «دستورالعمل بهسازی لرزهای ساختمانهای موجود» منجر شد.
در طی 50 سال گذشته، تحقیقات زیادی در زمینۀ مهندسی زلزله صورت پذیرفته و بدون شک منشاء تحولاتی بنیادی در آییننامههای کشور موجب ارتقاء دانش مهندسین شده است. بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع، معاونت امور فنی سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور برآن شد که زمینۀ تدوین دستورالعملی ملی جهت بهسازی لرزهای ساختمانهای موجود را فراهم نماید. پس از بررسیهای اولیه، این مهم در سال 1379 به پژوهشگاه بینالمللی زلزلهشناسی و مهندسی زلزله واگذار شد. پس از تهیۀ پیشنویس توسط پژوهشگاه یاد شده و داوری نهاییشدن آن در خرداد سال 1381، این دستورالعمل آماده و منتشر شد و در طرحهای مقاومسازی توسط مهندسان مشاور به کار گرفته شد. در سالهای 1384 و 1385 با توجه به بازخوردهای حاصل از طرحهای مقاومسازی و نظرات دریافت شده، این دستورالعمل در قالب گروههای کاری و کمیتۀ عالی متشکل از گروه تهیه کنندۀ دستورالعمل، مهندسان مشاور مسئول در طرحهای مقاومسازی، گروه هدایت فنی مدیر طرح، طرحهای مقاومسازی و متخصصان صاحب نام زلزلۀ کشور، مورد بازنگری قرارگرفت و سرانجام پس از گذشت 7 سال پس از انتشار ویرایش اولیۀ نشریۀ 360 این نشریه مورد بازنگری قرار گرفت و تحت عنوان «دستورالعمل بهسازی لرزهای ساختمانهای موجود – تجدیدنظر اول» در سال 1392 منتشر شد.
از جمله تغییرات ساختاری ایجاد شده در این ویرایش میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- ارائۀ مطالب مرتبط با جمعآوری اطلاعات و بازرسی وضعیت موجود در یک فصل مجزا.
- تغییر مبانی ارزیابی سازههای فولادی از روش تنش مجاز به حالت حدی نهایی (LRFD).
- تغییر ضوابط و مبانی ارزیابی ساختمانهای مصالح بنایی به روش عملکردی.
- ارائۀ ضوابط مربوط به دیافراگم و میانقاب در یک فصل مجزا.
- افزودن فصل بهسازی ساده جهت سهولت در فرآیند ارزیابی بهسازی ساختمانهایی با هدف بهسازی مبنا و با تعداد طبقات محدود.
چهارچوب پیشنویس اولیۀ دستورالعمل، براساس گزارشهای FEMA به خصوص FEMA 273، FEMA 274، FEMA 356 و FEMA357 قرار داشت. گروههای تخصصی، از منابع دیگر به ویژه استاندارد ۲۸۰۰، آییننامۀ بتن ایران (آبا)، مقررات ملی ساختمان، گزارشهای ATC، گزارشهای NEHRP، گزارشهای SAC و گزارشهای Tri Services نیز استفاده نمودند.
نتیجۀ کار، دستورالعملی است که روال ارزیابی و بهسازی لرزهای ساختمانها را برای سطوح مختلف ارائه نموده است. در بسیاری از اجزاء سازهای و غیرسازهای خاص ایران، معیارهای پذیرش و بهسازی مناسب عرضه شده و روشهای جمعآوری اطلاعات، سازگاریهای لازم را با شرایط کشور یافته است.
اهداف و دامنۀ کاربرد:
در این دستورالعمل، روش ارزیابی باربری ساختمانهای موجود، راهکارهای بهسازی لرزهای برای بهبود عملکرد آنها در هنگام زلزله تا رسیدن به سطح عملکرد موردنظر ارائه شده است؛ اما نحوۀ مرمت یا بازسازی ساختمانهای آسیبدیده پس از زلزله، خارج از محدودۀ کاربرد این دستورالعمل میباشد. در نتیجه بهسازی لرزهای ساختمانهای موجود برای رسیدن به سطح عملکرد موردنظر باید بر مبنای مفاد این دستورالعمل انجام شود.
بررسی سرفصلهای نشریۀ شمارۀ 360:
- فصل اول: مقدمات بهسازی لرزهای.
- فصل دوم: گردآوری مدارک و اطلاعات، شناخت وضع موجود.
- فصل سوم: روشهای تحلیل.
- فصل چهارم: ساختگاه و پی.
- فصل پنجم: سازهها و اجزاء فولادی.
- فصل ششم: سازهها و اجزاء بتنی.
- فصل هفتم: ساختمانها و اجزاء مصالح بنایی.
- فصل هشتم: دیافراگمها و میانقابها.
- فصل نهم: بهسازی اجزاء غیرسازهای.
- فصل دهم: سامانههای جداساز لرزهای و اتلاف انرژی.
- فصل یازدهم: بهسازی ساده.